به نقل از «ایران آنلاین»

توده های مجازی دچار توهم واقعیت هستند

تاریخ انتشار: ۲۲ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۹۷۲۷۳

روزنامه ایران: نظریه‌های گذشته جنبش‌های اجتماعی و هیجان‌های توده‌ای به‌طور عمده براساس ساختارهای عمودی جوامع در دهه‌های گذشته توسعه‌یافته اما شبکه‌ای‌شدن جوامع و گسترش و مستحکم‌شدن ارتباطات افقی به‌واسطه توسعه، استفاده از تلفن‌های همراه و پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر نیاز به رویکرد ترکیبی و تلفیقی برای توصیف دقیق‌تر و تحلیل عمیق‌تر را ایجاب می‌کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در این یادداشت تلاش می‌شود با بررسی مطالعات انجام شده، چرایی سبک جدید اعتراض‌ها بررسی و در خصوص شیوه مدیریت آنها راهکارهایی برای دستگاه‌های تصمیم‌گیر ارائه شود.
مطالعه و توصیف رفتار جمع زیاد و متراکم مردم که به آن توده (Mass) گفته‌شده و منجر به هیجان‌های غیرطبیعی در افراد حاضر در موقعیت می‌شود سابقه دیرینه‌ای در علم جامعه‌شناسی دارد.
«گوستاو لوبون» جامعه‌شناس فرانسوی، این ویژگی‌ها را برای توصیف مفهوم «توده» به معنای عده‌ای از افراد که در پی عمل مشخصی یا بروز حادثه‌ای گردهم می‌آیند و دارای ویژگی‌هایی از جمله از بین رفتن شخصیت خودآگاه، احساس همبستگی و روح مشترک با توده، تلقین‌پذیری و زودباوری، مبالغه و اغراق در فهم واقعیت، سازش‌ناپذیری و برتری‌جویی است برمی شمارد. جامعه‌شناسان دیگری ازجمله «آنتونیو نگری» و «مایکل هارت» برای توصیف ویژگی‌های رفتاری این جمع افراد از واژه «انبوه خلق» استفاده کرده‌اند و در سال‌های اخیر نیز کلید واژه توده هوشمند(Smart Mob)  توسط «هوارد رینگولد» مورد استفاده قرار گرفته است.
این ویژگی‌ها که خصوصیت رفتار جمعی توده‌ای و هیجان‌های سرایت‌بخش است، برای نخستین‌بار در توصیف رفتارهای خشن و عجیب انقلابیون فرانسه در قرن ۱۶ میلادی در حمله به زندان باستیل و مثله‌کردن زندانبان‌ها و فرماندار باستیل به‌کار گرفته شد. پس از آن، بسیاری از موقعیت‌های مشابه توسط پژوهشگران بررسی شد و این‌گونه رفتار که در جمع‌های متراکم انسانی به وقوع می‌پیوندد توصیف و تحلیل شده است.
اما در سالیان اخیر با رشد و گسترش ابزارهای ارتباطی، شاهد نوع جدیدی از این‌گونه رفتار توده‌ای هستیم. با گسترش نفوذ ابزارهای ارتباطی میان شهروندان، به اعتقاد رینگولد پژوهشگر اثرات اجتماعی، فناوری‌های ارتباطی، قابلیت ارتباط و محاسبه از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها قابلیت همکاری مردم را تقویت‌کرده و امکان ایجاد توده ناگهانی را با وجود داشتن فاصله فیزیکی در زمان و مکان معین ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، مطابق نظر جامعه‌شناسان در خصوص مفهوم «تغییر اجتماعی» (Social change)، شرایط تغییر می‌تواند توسط عواملی کندتر یا فعال‌تر شود. بر همین مبنا نیز می‌توان گفت شبکه‌های مجازی شکل‌ گرفته در بستر آنلاین در ایجاد شرایط تغییر از طریق بالابردن سرعت انتقال اطلاعات و بی‌کارکرد کردن «کنترل‌های اجتماعی» نیز می‌تواند این روند را تشدید کند. به‌عبارت دیگر، فرایند تغییرات اجتماعی با وجود فناوری‌های ارتباطی، سرعتی بسیار بالاتر می‌گیرد و از سوی دیگر نوع و سبک این تغییرات نیز نسبت به انواع گذشته دچار دگرگونی می‌شود.
 
داغ شدن بازار شایعات و اثرپذیری بالای توده
همان‌گونه که اشاره شد، از ویژگی‌های توده «تلقین‌پذیری و زودباوری» بالای آن است. بر این اساس افرادی که در موقعیت توده قرار می‌گیرند نسبت به شایعاتی که در راستای هدف شکل‌گیری توده مطرح می‌شود خیلی سریع واکنش مثبت نشان می‌دهند و احساس‌های آنها تشدید می‌شود و این مسأله انگیزه فعالیت را بالا می‌برد.
رشد خشونت عریان
تأثیرگذاری شایعات و سرایت احساس‌ها که در پی یک واقعه و در شبکه‌های انسانی شکل گرفته در فضای مجازی اتفاق می‌افتد عامل مهمی در گسترش خشونت عریان است. فردی که در محاصره احساس‌های فزاینده توده قرار گرفته، بشدت مستعد انجام اعمال و اقدامات تشدید یافته می‌شود. مثال روشنی از این مسأله در شورش ۲۰۱۱ انگلستان قابل مشاهده است که معترضان با «احساس سازش‌ناپذیری و شکست‌ناپذیری» دست به اقداماتی زدند که در تاریخ معاصر بریتانیا بی‌سابقه است. پلیس در برابر آتش‌زدن چندصد منزل مسکونی، بنای تاریخی و فروشگاه که منجر به خسارات جبران‌ناپذیری شد در عمل نتوانست اقدامی برای کنترل آن کند. اقداماتی که در روزهای اخیر در سطح برخی شهرهای کشور رخ داد با همین قاعده قابل توصیف است.
 
هویت مجازی و احساس همبستگی در میان افراد ناهمگون
از دیگر ویژگی‌های شبکه‌های شکل‌گرفته در بستر آنلاین، شکل‌گیری همبستگی میان جمع ناهمگونی از افراد با اعتقادها و پیشینه‌های متفاوت است. در شبکه‌های اجتماعی مجازی شکل‌گرفته، افرادی که به‌طور عمده جوان یا نوجوان هستند با افراد دیگری که در این توده مجازی قرار گرفته‌اند اما پیشینه‌های جنایتکارانه دارند، احساس همبستگی می‌کنند. این مسأله علاوه بر سرایت هیجان‌ها و اقدامات جنایتکاران به جوانان، موجب انجام اقداماتی خواهد شد که شاید هر یک از آن جوان‌ها و نوجوان‌ها در شرایط عادی به هیچ‌وجه مرتکب نمی‌شدند.
بنابراین سه‌ویژگی عمده در این توده به وجود می‌آید:
۱. غیرقابل پیش‌بینی‌شدن نقش‌ها در هر موقعیت به‌گونه‌ای که اقدامات غیر پیش‌بینی‌شده از افراد سر می‌زند.
۲. همزمانی ارتباطات چندسویه و همزمانی اجرای نقش‌ها به این معنا که فرد در زمانی که در یک محیط علمی حضور دارد می‌تواند نقش یک معترض خشن را ایفا کند.
۳. از بین رفتن مرزبندی و تفکیک میان نقش‌ها به نوعی که فرد نمی‌تواند میان الزامات نقش قبلی خود با نقش کنونی‌اش در توده، تفاوت و تمایز قائل شود. این سه ویژگی را می‌توان ریشه برخی از اقداماتی دانست که در هفته‌های گذشته در سطح کشور بارها مشاهده شد.
 
کاهش اثرگذاری هنجارها و چهارچوب‌های اجتماعی
بیشتر فعالیت‌ها و ساختارهای گروه بزرگ در جوامع انسانی بازتابی از قواعد، تعاریف یا هنجارهای جا افتاده و شکل‌گرفته است؛ در حالی‌که رفتار جمعی، خارج از قلمرو تجویز فرهنگی قرار می‌گیرد و فردی که در دام توده گرفتار شده، نسبت به هنجارهای مورد قبول خود، کم‌تفاوت یا بی‌تفاوت می‌شود.
از سوی دیگر یکی از ویژگی‌های نسل جدید که از آن با عنوان نسل «زد» یاد می‌شود، درهم شکستن ارزش‌ها و بازآفرینی ارزش‌های جدید است. هم‌افزایی این دو مسأله منجر می‌شود که کارکرد هنجارهای جامعه کم اثرتر شود. به همین دلیل انجام رفتارهای هیجانی و رفتار خارج از عرف در اعتراض‌های اخیر به صورت بیشتری دیده شد.
 
اینفلوئنسرهای مجازی، رهبران افکار در نسل جدید
از نقطه نگاه ادبیاتِ توده در جامعه‌شناسی، برای اینکه توده به مرحله حرکت و اقدام برسد عوامل پیش‌زمینه‌ای باید کنار هم قرار بگیرند. به‌وجود آمدن فشار ساختاری، احساس محرومیت و در نهایت انتشار عقیده تعمیم یافته و ایجاد یک هویت متحد، از پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری توده است.
سلبریتی‌ها، واینرها و بلاگرها امروز به عنوان افراد مرجع در بخشی از جامعه که عمده آنها در نسل زِد (Z) قرار دارند، می‌توانند در انتشار عقیده تعمیم‌یافته و درک واحد از شرایط موجود مؤثر و به نوعی عامل تشدیدکننده آن باشند.
امروز امثال علی کریمی و برخی از خبرنگاران رسانه‌های خارج از کشور چنین نقشی را بازی کرده و زمینه‌های شکل‌گیری هیجان‌های اعتراضی را فراهم می‌کنند.
 
چه باید کرد؟
توصیف‌هــــــــای پیش‌گفتــــــــه از فعالیت‌های توده‌های جدید در فضای مجازی نشان از واقعیت جدیدی در جوامع دارد و احتمال اینکه این توده‌ها که روی شبکه‌های اجتماعی شکل‌گرفته در فضای مجازی تشکیل می‌شوند در پس حوادثی در آینده نیز به وجود آیند، قابل پیش‌بینی است. بنابراین به نظر می‌رسد باید با اتخاذ راهکارهایی نسبت به کاهش اثرات و آسیب‌های آن اقدام کرد. در این زمینه به چند رویکرد مهم در سطح حکمرانی فرهنگی کشور اشاره می‌شود:
 
 گسترش تجربه فعالیت‌های جمعی برای عموم مردم
«همکاری مشارکتی» یکی از ویژگی‌های انسان است که موجب رشد و توسعه تمدن بشری شده است. این ویژگی باعث تجربه نوع خاصی از لذت در فعالیت‌های جمعی می‌شود. از این جهت دستگاه‌های متولی حوزه فرهنگ و سیاست باید شرایط تجربه این احساس را به صورت منطقی و مشروع فراهم آورند.
لزوم تجدید نظر در آیین‌نامه اجرای اصل ۲۷ قانون اساسی، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تجربه فعالیت جمعی در حوزه‌های فرهنگی و ورزشی و به رسمیت‌شناختن فعالیت‌های صنفی می‌تواند به این مسأله کمک کند.
 
  تنظیم‌گری سلبریتی‌ها
در دنیای امروز که سلبریتی‌ها به نوعی نقش نخبگان به عنوان رهبران افکار عمومی را بازی می‌کنند، بی‌تفاوت ‌بودن نسبت به این مسأله یا فقط نگاه امنیتی داشتن به آن، یک اشتباه حکمرانی است. مسئولان فرهنگی کشور باید با پذیرش این واقعیت جامعه به سمت هدایت، جهت‌دهی، ریل‌گذاری و تدوین قوانین و مقررات برای این دسته نوظهور رهبران افکار عمومی حرکت کنند.
در جریان شروع بیماری کرونا در برخی از کشورها از سلبریتی‌ها برای گسترش سواد بهداشتی افراد جامعه استفاده شد که نتایج قابل توجهی داشت؛ بنابراین استفاده از این ظرفیت و تقلیل‌دادن نگاه تهدیدمحور به آن می‌تواند در بحران‌های اجتماعی آینده کمک‌کننده به حل مشکل باشد.
 
  اصلاح و تکمیل قوانین مرتبط با فضای مجازی
در حال حاضر جدی‌ترین قانون در فضای مجازی، قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ است که نیاز به به روزرسانی و در نظر گرفتن شرایط فضای دیجیتالی شده امروز دارد. تطبیق جرایم امروز با قوانین گذشته یک اشتباه حکمرانی است که به کژکارکرد و گاهی عدم کارکرد قوانین منجر می‌شود. مسائل اخبار جعلی، سلبریتی‌ها، مسئولیت پلتفرم‌ها و... از جمله مسائلی است که به به روزرسانی و شفافیت و همچنین شکل‌گیری وحدت رویه در دستگاه قضا نسبت به آنها نیاز دارد.
   داشتن دستورالعمل رسانه‌ای بحران‌های اجتماعی
امروزه داشتن دستورالعمل رسانه‌ای در بحران‌های طبیعی یک امر پذیرفته شده و ضروری تلقی می‌شود. در بحران‌های اجتماعی نیز باید به این سمت حرکت کرد تا بایدها و نبایدهای مسئولان، رسانه‌ها و دستگاه‌ها به صورت مشخص و شفاف تعیین شود و از اقدامات پارتیزانی و پراکنده که گاهی موجب خنثی‌سازی یا کم‌اثر کردن اقدامات سایر دستگاه‌های متولی می‌شود، اجتناب کرد.
 
  نقش پر رنگ رسانه ملی
رسانه ملی در حکمرانی رسانه‌ای کشور، نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکاری دارد. از این جهت در چند بخش به به روزرسانی سیاست‌ها و تطبیق با چهارچوب رسانه‌ای امروز نیاز دارد. ایجاد هم‌افزایی با سایر رسانه‌ها که نخستین مرحله آن پذیرش و نداشتن نگاه متخاصمانه است، باید در دستور کار قرار گیرد.
از سوی دیگر رویکرد سیاسی رسانه ملی باید به سمت ایجاد مرجعیت خبری برای قشر بیشتری از مردم حرکت کند تا در مواقع بحران، نقش مؤثرتری در مقابله با جریان‌های اخبار جعلی در فضای مجازی و رسانه‌های خارج از کشور ایفا کند.
 
 پیگیری حقوقی تخلف‌های رسانه‌های خارجی
یک مسأله‌ای که تاکنون مغفول مانده، بی‌تفاوتی و انکار تأثیرگذاری رسانه‌های خارجی در کشور بوده است. 
مسائل اخیر به روشنی نشان داد که باید با یک بسته منسجم در خصوص خنثی‌سازی اقدامات این رسانه‌ها عمل کرد. یکی از ابزارهای موثر در این زمینه، پیگیری حقوقی تخلف‌های آنها بر اساس پروتکل‌ها و قوانین بین‌المللی است. شکایت و پیگیری جدی در این زمینه یکی از مسیرهایی است که دستگاه حقوقی و قضایی کشور باید به صورت جدی دنبال کند.

انتهای پیام/ 

mdi-penعلی سعدمدیر اندیشکده حکمرانی شریف

منبع: ایران آنلاین

کلیدواژه: شبکه های اجتماعی رسانه های خارج فضای مجازی سوی دیگر سلبریتی ها دستگاه ها فعالیت ها رسانه ها رسانه ای ویژگی ها شکل گیری هیجان ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۹۷۲۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مولفه‌های بومی امنیت روانی در اردبیل احصا شود

دادستان عمومی و انقلاب اردبیل گفت: امنیت روانی با انسجام و سلامت اجتماعی و توسعه ارتباط مستقیم دارد و ضروری است تا مولفه‌های بومی ارتقای امنیت روانی در استان اردبیل احصا شود. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، جلال آفاقی ظهر چهارشنبه در اولین جلسه کمیته امنیت روانی استان اردبیل اظهار کرد: نقدپذیری مسئولان لازمه احساس امنیت روانی شهروندان است و شایسته است تا با احصای مولفه‌های بومی ارتقای امنیت روانی شهروندان اردبیلی و راهکارهای بازتولید احساس امنیت ذهنی در استان کارها را به پیش ببریم.

وی خاطرنشان کرد: امنیت با ماهیت روانی خود، از مقوله‌های حقوق عمومی است و توجه به صیانت از آن و شناسایی راهکارهای بازتولید در تمام ابعاد، از ضروریات است.

دادستان عمومی و انقلاب اردبیل با اشاره به برخی سوءاستفاده‌ها از بستر فضای مجازی در راستای ایجاد ناامنی روانی در جامعه با انتشار محتواهای کذب و مجرمانه، رصد و پایش مستمر فضای مجازی توسط دستگاه‌های ذیربط و واکنش سریع به هرگونه اعمال و رفتار مجرمانه فضای سایبری را خواستار شد.

آفاقی با تشریح مولفه‌های دیگری از موارد مخل امنیت روانی شهروندان مانند کارشکنی‌ها در امور مراجعین و سوءجریانات در ادارات، عدم دسترسی آسان مردم به مسئولان و وجود بسترهای فسادزا و سوءاستفاده از حقوق بیت‌المال، مسئولان بخش‌های مختلف را به نقدپذیری و تحمل شنیدن نظرات مخالف و ارتباط دوسویه تفاهم‌آمیز درجهت اصلاح امور فراخوانده، آن را لازمه احساس آرامش و امنیت روانی شهروندان دانست.

وی با اشاره به نقش کلیدی روابط‌عمومی‌های دستگاه‌ها در توسعه رضایتمندی مردم و حفظ امنیت روانی جامعه، بر ارتقای کارکرد روابط عمومی‌ها و جایگاه آن در مدیریت رسانه و اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی به موقع در جهت جلوگیری از ظهور و بروز شایعات تاکید کرد.

ضرورت تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ها و عهدنامه کاربران فضای مجازی

در ادامه این جلسه معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار اردبیل نیز با تشریح ماهیت تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و قابلیت‌های فضای مجازی با تأکید بر استفاده حداکثری از فرصت‌ها واکنش سریع به هرگونه جرائم سایبری را ضروری خواند.

رضا قاسمیان با اشاره به حقوق متقابل مردم و مسئولان، امنیت روانی مدیران را در راستای تمرکز در تصمیم‌گیری و خدمت‌رسانی شایسته حائز اهمیت دانست و از اصحاب رسانه خواست؛ رسالت خطیر خود در عرصه حفظ امنیت روانی جامعه  را به نحو مؤثر و بیش از پیش ایفا کنند.

وی ضرورت تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ها و عهدنامه کاربران فضای مجازی را یادآور شد و از اقدامات حوزه اجتماعی استانداری در این خصوص خبر داد.

انتهای پیام/.